Το χωριό

Πηγές περιμετρικά του χωριού υπήρχαν πολλές. Άλλες πιο μεγάλες και άλλες πιο μικρές. Γνωστές πηγές είναι η πηγή Δρύζα, η πηγή Σπιθάρι, η πηγή Μηλίτσα ή η πηγή της Φέγγρας.

Τρεις, όμως, πηγές είναι αυτές στις οποίες πρέπει να αναφερθούμε λίγο πιο αναλυτικά, καθώς ήταν σημαντικές για το χωριό.  Από τις πιο γνωστές πηγές είναι η πηγή στο Πουρνάρι και η πηγή Κονάκια. Αυτές ήταν δυο πηγές από τις οποίες οι συγχωριανοί μας έπαιρναν νερό τα πολύ παλιά χρόνια.  Η πηγή Πουρνάρι μαζί με τα Κονάκια ήταν το πρώτο νερό που ερχόταν στο χωριό με φυσική ροή.  Το Πουρνάρι, είναι μια πηγή κατασκευασμένη επί τουρκοκρατίας. Με χτισμένη πέτρινη δεξαμενή για να μαζεύεται πολύ νερό.

Μια άλλη γνωστή πηγή είναι οι πηγές του Ενιπέα (ή αλλιώς οι πηγές της Αύρα). Είναι οι πηγές από την οποία έπαιρνε μεταγενέστερα νερό το χωριού, αφού έγινε η ύδρευση του χωριού.

Παρακάτω σας παραθέτουμε προσωπική μαρτυρία του συγχωριανού μας, του Ανάστου Λέντζου. Προκειμένου να μας περιγράψει καλύτερα τις πηγές που ο ίδιος γνωρίζει:

«Οι καλύτερες πηγές μας είναι οι πηγές της Αύρας (Πηγές Ενιππέα) όπως τις ονομάζουν. Στην σημερινή εποχή ξεκινούν οι πηγές από την Αγία Παρασκευή. Παλαιότερα όμως ξεκινούσαν –όπως εγώ θυμάμαι-  από το ρέμα του Χόνι και πιο κάτω από το ρέμα Κατουνίστας και έφθαναν στο σημείο που λέμε Τρούπα περνούσε ολόκληρο ποταμάκι γύρω στα δύο μέτρα πλατύ και περνούσε 20-30 πόντους βαθύ.

Εκεί οι παλαιότεροι έβαζαν τα άλογα, τα έδεναν από τα κλαράκια στις όχθες για όσο χρόνο χρειαζόταν να μαλακώσουν τα νύχια τους για να τα καλιγώσουν ή να τα πεταλώσουν.

Στα πέλματα των αλόγων, μουλαριών και γαϊδάρων τοποθετούσαν πέταλα. Αυτά είναι σιδερένια πέλματα που τα κάρφωναν με ειδικά καρφιά στα νύχια των ζώων.  Τα πέταλα ήταν στρογγυλά για τα μεγάλα ζώα και πλάκες για τα γαϊδούρια. Τους πεταλωτές τους έλεγαν αλμπάνηδες.

Το άλλο ρέμα, το Δουκέικο που λέμε, οι πηγές του άρχιζαν πιο ψηλά από το Τριλάγγαδο, φθάνοντας στην Αγία Παρασκευή έφερναν νερό περίπου το ίδιο με το άλλο ρέμα. Εκεί στο Δουκέικο ρέμα πιο κάτω από το Τριλάγγαδο είναι  η παλιά πηγή της Δρύζας. Έβγαινε από τον τοίχο προς το μέρος του Καλιόρι, είχε κούτουλα μαρμάρινο και πολλοί Μηλιώτες έπιαναν νερό από εκεί.

Υπάρχει για αυτή την πηγή το ιστορικόν «Γράψε Δρύζα», επειδή τότε προγραμματίζανε να γίνει διάνοιξη δρόμου Νεράιδας-Λάλα. Τα  χωριά Μηλιές και Δούκα ήθελαν το δρόμο να περάσει όσο γίνεται πιο κοντά στην περιοχή τους. Ο τότε Πρόεδρος των Μηλεών, Δημήτρης Μπιλαλης ρώτησε τι είναι γραμμένο στα χαρτιά; Γράφει Δρύζα;

Όλες αυτές οι πηγές μετά την Αγία Παρασκευή σχηματίζουν το ποτάμι της Αύρας ή τον ποταμό Ενιππέα, όπως γράφουν τα χαρτιά, που εκβάλει στον Αλφειό και από εκεί στη θάλασσα.

Στο Δουκέικο ρέμα δεν υπάρχει άλλη πηγή εκτός από τα μικρά ρυάκια που δημιουργούνται από τα βρόχινα νερά το χειμώνα. Αντίθετα όμως προς το βόρειο μέρος υπάρχουν πολλές πηγές μικρές και μεγαλύτερες.

Αρχίζοντας από το κάτω μέρος είναι μια πηγή στη θέση Ψωριάρα, ήταν αρκετή να ποτίζει ο Ανδρέας Κάντζος το μικρό του περιβολάκι.

Έπειτα υπάρχει η πηγή της Φέγγρας που ανήκει  στην οικογένεια Καραγιάννη εκεί που ο γέρο Πανάγος είπε: «Αν περάσω από τη Φέγγρα». Στη Φέγγρα ήταν αρκετό το νερό, γιατί θυμάμαι πολλές χρονιές το νερό της πηγής ήταν αρκετό να σχηματίσει ποτιστικό αυλάκι, χωρίς να χρειαστεί να το μαζέψουν σε στέρνα και φυσικά ο Καραγιάννης εκεί είχε τα περιβόλια του.

Πάνω από τη Φέγκρα συνέχεια της ρεματιάς υπάρχει αγροτικός δρόμος που πηγαίνει από το χωριο στ’Αργύρη και συνεχίζει προς την παλιά Πέρσαινα, εκεί που ο δρόμος βρίσκει την τελευταία λαγκαδιά πριν από τη ράχη Μπούτιζες, περιφέρεια Πέρσαινας.

Συνεχιζοντας τη ρεματια της Φέγκρας προς τα πάνω συναντάμε μαζί με τον αγροτικό δρόμο στη θέση Καρβουνιάρη, μια ρεματιά που πηγαίνει επάνω προς Γκουσέτι. Φαίνεται σαν παρακλάδι της Λάκας που βγαίνει μαζί με το δρόμο στη θέση Αργύρη.

Σ΄αυτή τη λάκα παρακλάδι υπάρχει  μια μικρή πηγή που όπως τη θυμήθηκα εγώ ήταν μόνο για να ξεδιψάνε τα πουλάκια. Δεν ξέρω αν παλαιότερα μαζεύανε νερό για πότισμα. Η λάκα ανήκει στον Αλέξη Τσαπάρα.

Πάνω όμως από αυτή τη λάκα αρχίζει το ρέμα Γκουσιέτι. Είχε μια καλή πηγή στο σημείο που ενώνεται με τον δρόμο που είχε ανοίξει το δασαρχείο για τις πυρκαγιές από τη θέση Κουμαριά ως τη θέση Αργύρη. Σε αυτήν την πηγή δεν θυμήθηκα επίσης να έχουν περιβόλια.

Εκείνο που θυμάμαι είναι η σπηλιά του Γκουσιέτι που  βρίσκεται γύρω στα διακόσια μέτρα πιο πάνω από την πηγή, στο δεξιό μέρος του ρέματος όπως ανεβαίνουμε. Αυτή τη σπηλιά θέλησε να αξιοποιήσει ο Βασίλης Μπιλάλης, ιερομόναχος, με το όνομα Νικόδημος Αγιορείτης.

Δεν θυμάμαι ημερομηνίες, αλλά θυμάμαι που πήγαμε  με σκαπανικά να την καθαρίσουμε, είναι ένα σπήλαιο που δεν φαίνεται από το ρέμα, η είσοδός του κοιτάει προς τα δυτικά και ο χώρος της είναι μέχρι ένα δωμάτιο. Λέγεται ότι την χρησιμοποιούσαν επί τουρκοκρατίας άνθρωποι κυνηγημένοι από το καθεστώς.

Και πάλι όμως στο θέμα μας.

Βαδίζοντας ανατολικά της Φέγκρας στη θέση Κόψι υπάρχουν δύο πηγές, μια στο δρόμο ακριβώς κάτω από το εκκλησάκι της Παναγίτσας, που ανήκει στην οικογένεια Τσαπάρα Γιάννη (Τσάμη).

Από πάνω αμέσως σε χωράφι του Ανάστου Λέντζου υπάρχει άλλη πηγή. Τις δύο αυτές πηγές χρησιμοποιούσαν οι παλαιότεροι για να  ποτίζουν τα περιβόλια.

Πάνω όμως από τις δύο αυτές πηγές  και συνέχεια του ίδιου ρέματος είναι η πηγή Κονάκια, σε χωράφι που  ανήκει στην οικογένεια Γ. Λέντζου (ταχυδρόμου). Αυτή την πηγή μαζί με την πηγή Πουρνάρι που θα αναφερθούμε παρακάτω, χρησιμοποίησε το χωριό  μας για πόσιμο νερό μέχρι που φέραμε το νερό από την Αύρα.

Να σημειώσουμε ότι το νερό Πουρνάρι – Κονάκια ερχόταν στο χωριό με φυσική ροή. Η παραχώρηση της πηγής Κονάκια στην κοινότητα είχε γίνει κανονικά όπως προβλέπεται από το νόμο. Δεν θυμάμαι όμως ποιο ήταν το μέγεθος του αντιτίμου. Ο δρόμος που πηγαίναμε στα κονάκια να γίνουν οι εργασίες και μετέπειτα να επιβλέπουμε για τυχόν ζημιές ή πολλές φορές για τον καθαρισμό της δεξαμενής, ήταν από το εκκλησάκι της Παναγίτσας ακολουθώντας τον δρόμο που πήγαιναν στα χωράφια της Παλιοβρέστας και το τελευταίο χωράφι του Γιάννη Σεβόπουλου περνάγαμε απέναντι όπως ήταν ο παλιός ο δρόμος προς το χωράφι Κονάκια του ταχυδρόμου.

Στο σημείο που πέρναγε ο δρόμος Παλιοβρέστα Κονάκια, ακριβώς από κάτω λάκα Ανάστου Λέντζου υπήρχε και εκεί μια μικρή πηγή νερού άνευ σημασίας.

Η αμέσως επόμενη λάκα προς ανατολάς είναι η λάκα της Πατουλιάς. Εκεί δεν υπάρχει πηγή, στην επόμενη όμως λάκα που λέγεται Λακαντρέρι υπάρχει η πηγή Λακαντρέρι. Εκεί υπήρχε μαντρούλα μπροστά από την πηγή και ωραίος πετρινος κουτουλας κατασκευασμένος  επί Τουρκοκρατίας, ιστορικό μνημείο για το χωριό μας το οποίο διέλυσαν κάτοικοι του χωριού μας. Δεν μπορώ να αναφέρω ονόματα και εξαφάνισαν και τον κούτουλα, που θα έπρεπε τουλάχιστον, να φυλάσσεται σε κάποιο χώρο σαν μουσειακό αντικείμενο.

Το νεράκι της πηγής Λακαντρέρι χρησιμοποιούσαν οι οικογένειες Λουκά και Γεωργίου Δημακόπουλου για περιβολάκι, επειδή η περιοχή τους ανήκει. Ήταν δε και ένας μεγάλος πλάτανος που τον είχε φυτέψει ο Διονυσάκης ο Λέντζος, δίπλα από την πηγή αλλά και αυτόν τον εχαράκωσαν και εξεράθη.

Η ίδια λάκα προς τα πάνω διασταυρώνεται με τον δασικό δρόμο Κουμαριά Αργύρη και στο σημείο αυτό βγαίνει ένα νεράκι που ονομάζεται το νερό του Νικολάκη στο Μισοράχι. Το ίδιο όμως ρέμα προς τα πάνω αν και πολύ ανηφορικό μας βγάζει στην πηγή που λέγεται Πουρνάρι.

Η επόμενη λάκα λέγεται λάκα Ντουκάτη. Στη λάκα υπάρχουν δύο πηγές, η μια βγαίνει στην πλαγιά από Σεσιγγούστι και η άλλη στο μέσον της λακίδας πλησίον Σεϊντουκάτη Λακατζίβα. Λέγεται ότι αυτό το νεράκι θέλησαν να το κατοχυρώσουν οι παλαιοί σαν κοινοτικό και αντέδρασε τότε ο Θανάσης ο Γέρος που πήγαν να κατοχυρώσουν το νερό, και εκείνη τη μέρα κόντεψαν να γίνουν τρία εγκλήματα.

Όπως προαναφέραμε η πηγή αυτή μαζί με τα κονάκια ήταν το πρώτο νερό που φέραμε στο χωριό με φυσική ροή.

Το Πουρνάρι, μια πηγή κατασκευασμένη επί τουρκοκρατίας, με χτισμένη πέτρινη δεξαμενή για να μαζεύεται πολύ νερό επειδή την παλιά εποχή πήγαιναν εκεί οι τσοπάνηδες τα κοπάδια τους για να τα ποτίσουν. Μπροστά είχε έναν κόρυτα που πρέπει να ήταν φτιαγμένος από ασπράδι αυγών, επειδή εκείνα τα χρόνια δεν υπήρχαν τσιμέντα. Φυσικά είχε και έναν πέτρινο κούτουλα, που με είχε ξεδιψάσει στα νεανικά μου χρόνια άπειρες φορές.

Όλα αυτά εξαφανίστηκαν μετά και την κατασκευή υδρομάστευσης της πηγής, για να έλθει το νερό στο χωριό.

Τι να πει κανείς, λες και υπάρχουν άνθρωποι που έδωσαν εξετάσεις για ανθρώπους και απέτυχαν!!!

Όταν όμως φέραμε το νερό της Αύρας, εγκατελήφθη το δίκτυο ύδρευσης Πουρνάρι-Κονάκια- Μηλιές και στη θέση Λιούτσιδες είχε σπάσει μια σωλήνα και χυνόταν το νερό.

Μετά όμως από μερικά χρόνια αποφάσισαν να φτιάξουν δεξαμενή και πήραν το νερό από την πηγή Λιούτσιδες.

Λιούτσηδες, μια πηγή που βρίσκεται στο χωράφι Ν. Τσούμπα (Ξυνού), την οποία μεταφέραμε στη δεξαμενούλα που έφτιαξε ο Θ. Πίππας. Την εργασία αυτή ανέλαβε και πραγματοποίησε ο Θεόδωρος Πίππας του Αριστείδη. Όποιον ενδιεφέρει να βρει αυτή τη δεξαμενή βρίσκεται περίπου στη μέση της διαδρομής Πουρνάρι-Λιούτσηδες όπως πήγαινε παλιό δρομάκι 5-6 μέτρα από κάτω στο καταράχι.

Ανατολικά της λάκας Λακαντουκάτι περνάμε το ίσιωμα Σεϊντουκάτη και όταν φτάσουμε στο χωράφι Δημ. Λέντζου (Μπαμπακιές) δίπλα στο ανατολικό μέρος ένα μικρό ρεματάκι καταλήγει στης Κουμαριάς το ρέμα. Εκεί λοιπόν που τελειώνει το ρεματάκι υπάρχει η πηγή (Μηλίτσα) αλλά εποχιακή πιθανόν από βρόχινα νερά του χειμώνα και επειδή το υπέδαφος δεν το απορροφούσε λόγω υποστρώματος γλίνας. Το νερό το απέβαλε στο σημείο που έσμιγε με το ρέμα Κουμαριάς – Καλύβας ρέμα.

Η εποχή που έβγαζε νερό ήταν κυρίως η άνοιξη και τις καλές χρονιές κράταγε μέχρι Ιούλιο – Αύγουστο. Τώρα τα τελευταία χρόνια πρέπει να έχει χαθεί η πηγή επειδή στο σημείο αυτό ο Λέντζος Αποστόλης έβαλε μπουλντόζα για να ανεβάσει δρόμο στο χωράφι του και πιθανόν να βρήκε το νερό αλλού διέξοδο, ήταν όμως πολύ νόστιμο και δροσερό το νερό της.

Στη συνέχεια προχωρώντας πάντα προς ανατολάς περνάμε τις περιφέρειες Πολυγένι – Γκούρι – Αρακουμπάτη – Κουμαριά – Παλιοκλήσι. Μετά περνάμε και το ρέμα που βγαίνει ρέμα Κουμαριά –Κάπελη και το λέμε το ρέμα της Μάρθας (Σουρια) και φτάνουμε στο ρέμα το Σπιθάρι.

Εκεί από το ρέμα Κουμαριά μέχρι την πηγή το Σπιθάρι ειναι χωράφια του Γ. Λέντζου (Μπούνα) και μετά την πηγή προς τα πάνω είναι το λαγκάδι που βγαίνει στην Κάπελη.

Το Σπιθάρι είναι μια πηγή που βγάζει πολύ λίγο νερό και στερεύει σπάνια. Πηγάζει κάτω από ένα μεγάλο βράχο, εκεί έβαζαν οι προγόνοι μας ένα φυλλαράκι από δέντρο στην άκρη της μικρής γούρνας της πηγής για να βγάζει το νεράκι προς τα έξω. Κάτω τοποθετούσαν τη βαρέλα ή την πύλινη βίκα ή ότι άλλο είχαν και μετά από ορισμένη ώρα γυρνούσαν και το έβρισκαν γεμάτο.

Και τελευταία να αναφέρουμε το «Πηγάδι», που βρίσκεται στην τοποθεσία Πηγάδι στον Μηλιώτικο κάμπο, στο κάτω μέρος της πλαγιάς προς την Κάπελη. Είναι στο σημείο που αρχίζει η ρεματιά Λακαχαρντάμη που βγαίνει στον Άι – Γιώργη, μεταξύ των χωραφιών Γεωργίου Μπιλάλη (Σκούρα) και Στέφανου Λέντζου.

Ήταν όντως ένα πηγαδάκι, γύρω στα δύο μέτρα βαθύ και στον πυθμένα του κρατούσε μέχρι πενήντα πόντους νερό. Πολλές φορές όταν αρκετοί κάτοικοι έπαιρναν νερό, αυτό τελείωνε, όμως την άλλη μέρα πάλι σιγά σιγά η πηγή γέμιζε.

Τώρα τα τελευταία χρόνια επί προεδρίας Χ. Καραγιάννη έγινε μια υδρομάστευση ακριβώς κάτω από το πηγάδι. Με σωλήνες μεταφέρθηκε στη δεξαμενή που είναι επί του δρόμου στο αλώνι του Παναγιωτόπουλου, έξω από το χωράφι του Νικόλαου Κασικαντίρη.»