Το χωριό μας έχει πλούσια και ενδιαφέρουσα Ιστορία, καθώς συνδέεται με σημαντικές στιγμές της ελληνικής επανάστασης και με αρχαίους μύθους. Εδώ μπορείτε να μάθετε περισσότερα για την ιστορία μας, την παράδοσή μας και τους συγχωριανούς μας που δεν βρίσκονται πια μαζί μας.
Η μικρή ιστορία του χωριού των Μηλεών αρχίζει περίπου το 1700 μ.Χ. Ουσιαστικά τα χωριά Μηλιές και Δούκα φαίνεται να έχουν πορεία ανάπτυξης από το 1715 και μετά. Την τότε εποχή μιλάμε για έναν πρωτόγονο οικισμό με μικρά πλιθόσπιτα και καλύβες. Οι πρώτοι κάτοικοι εδραιώθηκαν στην θέση «Μόλα» βορειοδυτικά του χωριού, στα λεγόμενα «Καντζεϊκα». Υπάρχει μεγάλη περίπτωση η ονομασία του χωριού Μηλιές σήμερα να προέρχεται από την θέση «Μόλα» των πρώτων κατοίκων, καθώς η λέξη Μόλα στα Αλβανικά σημαίνει Μηλιά.
Κατά τον γνωστό ιστορικό Διονύσιο Κόκκινο, οι πρώτοι οικιστές των Μηλεών εγκαταστάθηκαν δίπλα στο ισχυρό, για την εποχή εκείνη, Αλβανοτουρκικό χωριό Λάλα. Το μέρος παρείχε άφθονη βοσκή, απαραίτητη για τα αιγοπρόβατα, καθώς και μεγάλη καλλιεργήσιμη έκταση, δυνατότητα υλοτομίας από το δάσος της Φολόης αλλά και απόκρυφες χαράδρες με Σπήλαια στα οποία κατέφευγαν, όταν κινδύνευαν. Η ζωή των Μηλιωτών, επί Τουρκοκρατίας, ήταν δύσκολη, όπως αναφέρει ο Διονύσιος Κόκκινος Ελληνική Ἐπανάστασις τόμ. Β΄, σελ. 125, Ἀθήνα 1932. «Οἱ Λαλαῖοι μετεβλήθησαν εἰς στράτευμα ληστῶν ἐναντίον μιᾶς ὁλοκλήρου ἀνυπερασπίστου χώρας. Αἱ ἐπιδρομαί των καί αἱ λεηλασίαι των ἦσαν ἀδιάλειπτοι ἀπεκόμιζαν ἀπό παντοῦ ὅτι ὑπῆρχε. Προϊόντα, ζῶα, εἴδη οἰκιακῆς χρήσεως. Ὅταν ἀπό ἕνα χωριό δέν ἀπέμεινε τίποτε τό ἔκαιαν. Ἡ Ἠλεία ὁλόκληρος εἶχε ἐρημωθεῖ καί κατακαεῖ καί ὁ ἄμαχος πληθυσμός της εἶχε καταφύγει ἐκ τρόμου εἰς τά βουνά».
Το χωριό Μηλιές, λόγω της θέσης του, ως πλησιέστερο στο χωριό Λάλα, δεχόταν πρώτο την επίθεση των Τουρκαλβανών Λαλαίων. Το χωριό Δούκα δεν υπέφερε τόσο καθώς χρησίμευαν στους Λαλαίους ως γραμματείς. Οι Μηλιώτες, επί 114 ολόκληρα χρόνια, από το 1707 ως το 1821, είχαν ως ασφαλές κρησφύγετο, ένα μεγάλο απόκρυφο Σπήλαιο, στο δασώδες όρος της Φολόης, το οποίο σήμερα είναι γνωστό ως Σπήλαιο Γκουσέτη. Εντός του Σπηλαίου, τοποθέτησαν μεταπολεμικώς, εικόνες Αγίων.
Οι Μηλιές στα χρόνια της επανάστασης
Οι Μηλιώτες είχαν ενεργό και ηρωική συμμετοχή στην μάχη του Πούσι τον Ιούνιο του 1821, η οποία στρατηγικά ήταν σημαντική για την έκβαση της επανάστασης. Αναφέρεται ότι ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης περνούσε από το δρόμο δίπλα στον Ενιπέα κατά τις μετακινήσεις του προς την Ζάκυνθο. Στην περιοχή λειτουργούσαν Μπαρουτόμυλοι, οι οποίοι συνέβαλαν στον αγώνα της απελευθέρωσης κατά την επανάσταση.
Η προφορική παράδοση μιλάει για τον ηρωισμό του Θεόδωρου Γεωργόπουλου (Ντουβέλα) και του Δημήτριου Δημητρακόπουλου (Δουδούμη), οι οποίοι εφεραν ως απόδειξη και παράσημο ανδρείας τις πληγές στα σώματα τους από τα πυρά του εχθρού.
Οι προσπάθειες ανάπτυξης μετά τον πόλεμο
Από το 1829 και μετά, οι Μηλωτές άρχισαν σιγά σιγά να οργανώνονται σε σοβαρό οικισμό. Μετά την επανάσταση, στις Μηλιές, ήταν μόλις 30 οικογένειες, ήταν όλοι ανεξαιρέτως, αγράμματοι. Η απουσία του σχολείου καταδίκαζε τους κατοίκους για πολλά χρόνια. Το χωριό Δούκα αποτελεί εξαίρεση σε όλο τον Νομό της Ηλείας, από άποψη μορφωτικού επιπέδου των κατοίκων. Μετά την απελευθέρωση, συνέβαλαν σημαντικά στην μορφωτική καλλιέργεια και ανάπτυξη των Μηλιωτών, καθώς οι κάτοικοι του χωριού έστελναν τα παιδιά μέχρι το 1895 στο χωριό Δούκα στο οποίο λειτουργούσε Δημοτικό Σχολείο. Το έτος εκείνο είναι ιστορικό για το χωριό μας, καθώς άρχισε να λειτουργεί Μονοτάξιο Δημοτικό Σχολείο. Όλοι πλέον οι κάτοικοι είχαν την ευκαιρία να παρέχουν στα παιδιά τους την μόρφωση και την καλλιέργεια για την μετέπειτα ζωή τους. Το σχολείο λειτούργησε και μεγάλωσε πολλές γενιές. Από το 1895 έως τον Ιούνιο του 2001, όπου σταμάτησε η λειτουργία του. Δυστυχώς, λόγω έλλειψης παιδιών στο χωριό.
Οι Μηλιές πριν από την ανακήρυξη της σε κοινότητα Μηλεών άνηκε διοικητικά και πραγματικά στον Δήμο Αρχαίας Ολυμπίας, με θερινή έδρα το Δούκα και χειμερινή το Πελόπιο (Κριεκούκι). Εκτός από την απουσία των δυο αυτών σημαντικών στοιχείων, του Σχολείου και της Κοινότητας, μέχρι το 1863 οι Μηλιές δεν είχαν ούτε Εκκλησία. Εκκλησιάζονταν στον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου στο χωριό Δούκα. Από το 1863 απέκτησε δικό του μικρό Ναό, του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου. Κοινότητα δική του απέκτησε 1914, όπως και στα περισσότερα χωριά της Ελλάδος. Οι πρώτες δεκαετίες ήταν δύσκολες, διότι η κοινότητα λειτουργούσε χωρίς κάποια κρατική επιχορήγηση, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει η δυνατότητα εκτέλεσης πολλών κοινωφελών έργων.
Το μοναδικό κεφάλαιο το οποίο είχε ο πρόεδρος της κοινότητας, ήταν η προσωπική εργασία και ο μόχθος των κατοίκων του χωριού. Όποιο έργο έγινε στην Κοινότητα των Μηλεών από το 1914 ως το 1952, που ιδρύθηκε ο Σύλλογος των Απανταχού Μηλιωτών, οφείλεται καθαρά στο πνεύμα και στην εργατικότητα των κατοίκων του χωριού. Οι κάτοικοι με τα πενιχρά οικονομικά μέσα που διέθεταν εκείνη την εποχή φρόντισαν να εμπλουτίσουν τον Ναό του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου με εικόνες. Ανακαίνισαν και το εκκλησάκι της Παναγίτσας. Με πρωτοβουλία της Κοινότητας αγοράστηκε το οικόπεδο στο οποίο λειτούργησε, όπως προαναφέραμε το σχολείο. Το σημαντικότερο, όμως, έργο, από άποψη προσωπικής εργασίας των κατοίκων είναι ο δρόμος που ένωσε το χωριό μας με το γειτονικό χωριό Λάλα και αντίστοιχα τον δρόμο που μας ένωσε με την γειτονική κοινότητα του Δούκα το 1924, χωρίς κάποια κρατική επιχορήγηση.
Η εξέλιξη του χωριού στον 20ο αιώνα
Στις αρχές του 20ου αιώνα ο πληθυσμός είχε υπερδιπλασιασθεί. Η εξέλιξη αυτή έφερε άνθηση. Καλλιέργειες, όπως αμπέλια είδαν την ανάπτυξη. Τα κρασιά των Μηλεών έγιναν γνωστά σε όλη την Ηλεία, για την γεύση και την ποιότητα τους. Λόγω των πολλών αμπελιών αλλά και του δρυοδάσους της Φολόης, στο χωριό αναπτύχθηκε η παραγωγή δρύινων οινοβαρελιών.
Η Κοινότητα πριν το 1940 απέκτησε τηλεφωνικό δίκτυο αλλά και με το έργο της ύδρευσης να καταγράφεται στο ενεργητικό της. Βοήθησε σημαντικά στην ανάπτυξη του χωριού. Οι κάτοικοι δεν θα ταλαιπωρούνται πλέον με την μεταφορά νερού από τις πηγές και τα ποτάμια. Θα έχουν ειδικές εγκαταστάσεις ύδρευση στα σπίτια τους.
Επίσης, σε ένα από τα σημαντικά έργα που πρέπει να αναφερθούμε, είναι η παροχή ηλεκτρικού ρεύματος η οποία οφείλεται στην μέριμνα του Ελληνικού Κράτους, στις συντονισμένες ενέργειες που έγιναν εκ μέρους του Συλλόγου των Απανταχού Μηλεών αλλά και της Κοινότητα. Η παροχή ηλεκτρικού ρεύματος μετέβαλε, τελείως την μορφή των Μηλεών.
Το 1972 η Κοινότητα με την πολύτιμη συμπαράσταση του Συλλόγου απέκτησε κεντρική πλατεία την οποία επίστρωσε με τσιμέντο.
Οι Μηλιές από το 1990 μέχρι σήμερα
Το 1990 εκλέγεται πρόεδρος της κοινότητας ο Γιώργος Πίππας, επανεκλέγεται το 1994, με αποτέλεσμα να θεωρείται ο τελευταίος πρόεδρος της κοινότητας του χωριού, καθώς το 1999 τίθεται σε εφαρμογή το πρόγραμμα Καποδίστριας, βάσει του οποίου οι περισσότερες κοινότητες καταργήθηκαν δια της αναγκαστικής συνένωσης με γειτονικούς δήμους, οι καταργημένες κοινότητες συνέχισαν κατά κάποιο τρόπο να υφίστανται, αποτελώντας διαμερίσματα των νέων δήμων.
Επί προεδρίας του Γεώργιου Πίππα έγιναν κάποια από τα σημαντικότερα έργα, που κάνουν τις Μηλιές να είναι όπως τις γνωρίζουμε σήμερα.
Ένα από αυτά τα έργα, ήταν η ασφαλτόστρωση του δρόμου, όπως είναι σήμερα. Σας παραθέτουμε προσωπική μαρτυρία του Άρη Μαρκόπουλου, ο οποίος διετέλεσε γραμματέας της κοινότητας την εποχής εκείνη:
«Το 1994 βγαίνει μελέτη από την περιφέρεια της Πάτρας για να γίνει ο δρόμος Λάλα-111 και οι παρακαμπτήριές οδοί, δηλαδή όλες οι γύρω κοινότητες, με την Μηλιές να είναι το μοναδικό χωριό που ήταν έξω από αυτή την μελέτη. Αποφασίζουμε με τον Γιώργο τον Πίππα να επισκεφτούμε την γενική γραμματεία στην Πάτρα, ώστε να πιέσουμε. Ο γραμματέας δεν ήταν ενήμερος ότι οι Μηλιές ήταν εκτός μελέτης. Φώναξε τον μηχανικό του έργου του κ. Ρόδη, ο οποίος μας ενημέρωσε ότι κάτι θα κάνουν αλλά όχι με το υπάρχον πρόγραμμα. Φεύγουμε απογοητευμένοι, στην επιστροφή όμως αποφασίσαμε να γυρίσουμε να κάνουμε μια τελευταία προσπάθεια, καθώς είχαμε μια πολύ καλή ιδέα, που άξιζε να την μοιραστούμε.
Προτείναμε, λοιπόν, να φτιάξουν και το δρόμο του χωριού μας από την έκπτωση που έδωσε ο εργολάβος. Αυτή η πρόταση έγινε δεκτή, με τους εργολάβους να έρχονται λίγο καιρό αργότερα στο χωριό. Μας ζήτησαν να ανοίξουμε το δρόμο, καθώς ήταν πολύ στενός. Εκείνη την εποχή όλοι οι κάτοικοι του χωριού βοήθησαν. Έπρεπε να μιλήσουμε με όλους όσους επηρεάζονταν το χωράφι του από την επέκταση του δρόμου, υπήρξαν πολλές δυσκολίες. Πολλοί Λαλαίοι δεν ήθελαν να κάνουν κάποια παραχώρηση και ζητούσαν να πάει ο δρόμος από τις κατασκηνώσεις, δηλαδή ο διπλάσιος δρόμος. Με πολύ κόπο πείστηκαν όλοι, με την προϋπόθεση ότι θα κάναμε την περίφραξη των χωραφιών, όπως τους προτείναμε. Έτσι ζητήσαμε πασσάλους από το Δασαρχείο, με όλους τους συγχωριανούς να βοηθούν ώστε να κοπούν και τα φτιαχτούν. Όπως καταλαβαίνετε η ασφαλτόστρωση του δρόμου ήταν δύσκολή και χρονοβόρα αλλά μας αποζημίωσε όλους».
Ένα, επίσης πολύ σημαντικό επίτευγμα ήταν η γεώτρηση που βρίσκεται σήμερα στο γήπεδο. Μέχρι το 1994 υπήρχαν ήδη σωλήνες και ύδρευση στο χωριό. Ωστόσο το νερό ερχόταν από την Αύρα, υπήρχαν πολλά προβλήματα, με τους κατοίκους να μένουν συχνά χωρίς νερό για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Το 1994 επιλέγει το Ινστιτούτο γεωλογικών μετρήσεων Ελλάδος να κάνει γεώτρηση στις Μηλιές και το παραχωρεί ένα χρόνο μετά την ολοκλήρωση του στην κοινότητα των Μηλεών μετά από επίσημο αίτημα του κοινοτικού συμβουλίου.
Στο σημείο που σήμερα βρίσκεται το γήπεδο των Μηλεών, καθώς και η παιδική χαρά, ήταν να μεταφερθεί το 1995 το νεκροταφείο. Λόγω της δυσκολίας του έργου, δεδομένου ότι θα έπρεπε πολλοί να μεταφέρουν τα οστά των προγόνων τους αλλά και τις απόστασης που θα δυσκόλευε τους ηλικιωμένους, αποφασίστηκε να γίνει επέκταση του νεκροταφείου που ήδη υπήρχε με την παραχώρηση κάποιων χωραφιών από κατοίκους ως δωρεά στην εκκλησία.
Ένα ακόμα έργο, το οποίο πραγματοποιήθηκε περίπου το 1996 είναι η διαμόρφωση του γηπέδου και της παιδικής χαράς. Το κτήριο, που λειτουργεί ως αποθήκη και τουαλέτες, καθώς και το υπόστεγο, προστέθηκαν στις εγκαταστάσεις του γηπέδου περίπου το 2002 με δωρεά της οικογένειας Γερμανού.
Τέλος, το 2002 φτιάχτηκε η βιβλιοθήκη, καθώς και η έκθεση φωτογραφίας που υπάρχει σήμερα στην κάτω ρούγα.
Το χωριό, Μηλιές, καθώς και η ευρύτερη περιοχή έχουν δυνατή παρουσία στην Ελληνική Μυθολογία, μάλιστα σε δυο κομβικά για την περιοχή σημεία, τον ποταμό Ενιπέα και το οροπέδιο της Φολόης. Ο μύθος για την Φολόη είναι ξεκάθαρος, με τα γεγονότα να διαδραματίζονται στους Άθλους του Ηρακλή.
Ο μύθος του Ενιπέα και της Τυρούς, έχει δυο πατρίδες, την Θεσσαλία και την Ηλεία. Η σύγχυση αυτή προέκυψε, προφανώς από τον Σαλμωνέα, από το γεγονός ότι ο πατέρας της Τυρούς, ο Σαλμωνέας στην αρχή κατοικούσε στην περιοχή της Θεσσαλίας, αλλά αργότερα ήρθε στην Ήλιδα, όπου ίδρυσε την πόλη Σαλμώνη. Τώρα πότε ακριβώς και σε ποια μυθολογική περίοδο έγιναν αυτά που ο μύθος λέει, κανείς δεν ξέρει.
Αξίζει να δούμε λίγο πιο αναλυτικά τους 3, αυτούς μύθους.
Ερυμάνθιος Κάπρος, 4ος Άθλος του Ηρακλή
Στο Ερύμανθο είχε χαρίσει η θεά Άρτεμις ένα τεράστιο αγριόχοιρο. Από εκεί εξορμούσε σε ολόκληρη την περιοχή της Ψωφίδος και του Λασίωνα στην Πελοπόννησο, όπου τρομοκρατούσε και κατέστρεφε τα σπαρτά των χωρικών, ενώ με τους χαυλιόδοντες ξέσκιζε όποιο ζώο έβρισκε μπροστά του. Αυτό το αγρίμι ενοχλούσε ακόμη και τους Κένταυρους, οι οποίοι δεν μπορούσαν να το αντιμετωπίσουν όταν κατέβαινε για τροφή στο δάσος της Φολόης και νερό στο φαράγγι. Ο Ευρυσθέας (ξάδερφος του Ηρακλή και βασιλιάς των Μυκήνων) του ανέθεσε να πιάσει τον κάπρο και να τον φέρει ζωντανό στο Άργος, βέβαιος ότι ο Ηρακλής δεν θα μπορούσε να το πιάσει. Ο ήρωας, όμως, προτού βγει για κυνήγι, πέρασε από τον φίλο του τον Κένταυρο Φόλο για να πάρει πληροφορίες για το άγριο ζώο, αυτός πρόσφερε στον Ηρακλή τα κρέατα ψημένα, ο ίδιος όμως τα έτρωγε ωμά.
Όταν ο Ηρακλής του ζήτησε κρασί, είπε ότι φοβάται να ανοίξει το κοινό πιθάρι των Κενταύρων, επειδή όμως ο Ηρακλής τον παρότρυνε να μην φοβάται, το άνοιξε και μετά από λίγο οι Κένταυροι, αισθανόμενοι την μυρωδιά, έφτασαν στην σπηλιά του Φόλου, οπλισμένοι με βράχους και έλατα. Τους πρώτους που τόλμησαν να μπουν μέσα, τον Άγχιο και τον Άγριο, τους έτρεψε ο Ηρακλής σε φυγή, χτυπώντας τους με δαυλούς, ενώ τους υπόλοιπους τους κυνήγησε ρίχνοντας με το τόξο μέχρι τον Μαλέα. Από εκεί κατέφυγαν στον Χείρωνα, ο οποίος, διωγμένος από τους Λαπίθες από το όρος Πήλιο, είχε εγκατασταθεί στον Μαλέα. Ενώ λοιπόν οι Κένταυροι συνωστίζονται γύρω του, ο Ηρακλής ρίχνει ένα βέλος, το οποίο, αφού διαπέρασε τον βραχίονα του Έλατου, μπήχτηκε στο γόνατο του Χείρωνα.
Στενοχωρημένος ο Ηρακλής έτρεξε κοντά του, τράβηξε έξω το βέλος και έβαλε στην πληγή ένα φάρμακο που του έδωσε ο Χείρωνας, επειδή όμως το τραύμα ήταν ανίατο, επέστρεψε στην σπηλιά. Κι εκεί, επειδή ήθελε να πεθάνει, αλλά δεν μπορούσε, επειδή ήταν αθάνατος, ο Προμηθέας προσφέρθηκε στον Δία να γίνει αυτός αθάνατος στην θέση του και έτσι κ Χείρωνας πέθανε. Οι υπόλοιποι Κένταυροι έφυγαν προς διάφορες κατευθύνσεις, κάποιοι πήγαν στο όρος Μαλέα, ο Ευρυτίωνας στην Φολόη και ο Νέσσος στον ποταμό Εύηνο. Τους υπόλοιπους τους δέχτηκε ο Ποσειδώνας στην Ελευσίνα και τους έκρυψε κάτω από ένα βουνό.
Ο Φόλος τέλος βγάζοντας από τον νεκρό το βέλος, απορούσε πως κάτι τόσο μικρό σκότωσε αυτούς τους τόσο μεγάλους, τότε του γλίστρησε από το χέρι, έπεσε στο πόδι του και τον σκότωσε ακαριαία. Όταν ο Ηρακλής γύρισε στην Φολόη και βρήκε πεθαμένο τον Φόλο, τον έθαψε και καταπιάστηκε με το κυνήγι του κάπρου. Έτσι ο Ηρακλής, παρά τις προσδοκίες του Ευρυσθέα, πέτυχε με το τέχνασμα του να οδηγήσει το ζώο στο φαράγγι της Φολόης στο γεφύρι του Μπέρη στο Αντρλωνι που είχε φράξει με δίχτυ. Πήρε στους ώμους το ζωντανό αγριογούρουνο και το μετέφερε στις Μυκήνες. Όταν αντίκρισε ο Ευρυσθέας τον Ηρακλή φορτωμένο με το κάπρο κρύφτηκε σε ένα μεγάλο πιθάρι. Ο Ηρακλής σαν ανάθημα έστειλε τα δόντια του κάπρου στο ναό του Απόλλωνος της Κύμης.
Οι στάβλοι του Αυγεία, 5ος Άθλος του Ηρακλή
Η Κόπρος του Αυγείου ήταν η κοπριά που είχε συγκεντρωθεί στους τεράστιους στάβλους του βασιλιά της Ήλιδος Αυγεία. Με τα 3.000 βόδια, οι οποίοι δεν είχαν καθαρισθεί επί πολλά (αναφέρεται και 30) χρόνια. Το καθάρισμα αυτών των στάβλων από όλη την κοπριά μέσα σε μία ημέρα ήταν ο πέμπτος άθλος του Ηρακλή.
Ο Ηρακλής παρουσιάσθηκε στον Αυγεία και, αποκρύπτοντας τη διαταγή του Ευρυσθέα για τον άθλο. Προσφέρθηκε να καθαρίσει τους στάβλους σε μία ημέρα με αντάλλαγμα το ένα δέκατο του κοπαδιού. Ο Αυγείας κορόιδεψε τον ήρωα για την προσφορά του, όμως δέχθηκε τη συμφωνία και έθεσε τον πρωτότοκο γιο του, τον Φυλέα, ως μάρτυρα.
Ο Ηρακλής καθάρισε την κοπριά σκάβοντας δύο χαντάκια στα θεμέλια των στάβλων, έστρεψαν μέσα από αυτά τα νερά του Πηνειού και του Αλφειού προς τους στάβλους. Τα νερά των δύο αυτών ποταμών (κατ’ άλλους μόνο του Πηνειού) παρέσυραν όλη την κοπριά.
Αφού τελείωσε το έργο του μέσα στην προκαθορισμένη προθεσμία, ο Ηρακλής ζήτησε από τον βασιλιά την αμοιβή του. Όμως εκείνος αρνήθηκε να του τη δώσει, επειδή στο μεταξύ είχε πληροφορηθεί ότι ο ήρωας στην πραγματικότητα εκτελούσε τις διαταγές του Ευρυσθέα. Στη δίκη που ακολούθησε για να λυθεί η διαφορά, ο Φυλέας κατέθεσε υπέρ του Ηρακλή αναφέροντας την υπόσχεση του πατέρα του. Πριν ανακοινωθεί η απόφαση, ο Φυλέας και ο Ηρακλής εκδιώχθηκαν από την Ήλιδα με βασιλική διαταγή του Αυγεία. Ο πρώτος πήγε στο νησί Δουλίχιο και ο ήρωας στην πόλη Ώλενο. Αρκετά χρόνια αργότερα ο Ηρακλής επέστρεψε στην Ήλιδα, κατέκτησε την πόλη και θανάτωσε τον Αυγεία.
Ο μύθος του Ενιπέα και της Τυρούς
Σύμφωνα με τον μύθο, η Τυρώ, κόρη του Σαλμωνέα και της Αλκιδίκης, την οποία μεγάλωσε ο Κρηθέας (αδερφός του Σαλμωνέα), ερωτεύτηκε τον ποταμό Ενιπέα και πηγαίνοντας συνέχεια στην ρείθρα του, θρηνούσε προς αυτά. Ο Ποσειδώνας λοιπόν, παίρνοντας την μορφή του Ενιπέα, κοιμήθηκε μαζί της. Αυτή γέννησε κρυφά δίδυμα αγόρια και τα άφησε έκθετα. Εκεί που ήταν αφημένα τα παιδιά, πέρασαν κάποιοι αλογοτρόφοι και μια φοράδα άγγιξε την οπλή της το ένα από τα δυο βρέφη και μελάνιασε ένα μέρος του προσώπου του. Ο αλογοτρόφος πήρε και τα δυο αγόρια και τα μεγάλωσε, ονομάζοντας τον μελανιασμένο Πελία και τον άλλο Νηλέα.
Όταν μεγάλωσαν, αναγνώρισαν τη μητέρα τους και σκότωσαν τη μητριά τους Σιδηρώ, διότι όταν έμαθαν ότι αυτή κακοποιούσε τη μητέρα τους, όρμησαν εναντίον της, εκείνη όμως πρόλαβε και κατέφυγε στο ιερό της Ήρας. Ο Πελίας την έσφαξε πάνω σε αυτόν ακριβώς τον βωμό και γενικά σε όλη του τη ζωή δεν σεβόταν την Ήρα.
Αργότερα μάλωσαν μεταξύ τους και ο Νηλέας εξόριστος πήγε στη Μεσσηνία, όπου ίδρυσε την Πύλο και παντρεύτηκε τη Χλωρίδα, την κόρη του Αμφίονα, από την οποία απέκτησε μια κόρη, την Πηρώ, και γιους τον Ταύρο, τον Αστέριο, τον Πυλάονα, τον Δήμαρχο, τον Ευρύβιο, τον Επίλαο, τον Φράσιο, τον Ευρυμένη, τον Ευαγόρα, τον Αλάστορα, τον Νέσταρα και τον Περικλύμενο, στον τελευταίο έδωσε ο Ποσειδώνας την ιδιότητα να μεταμορφώνεται και όταν πολεμούσε εναντίον τον Ηρακλή, που προσπαθούσε να κυριεύσει την Πύλο, γινόταν πότε λιοντάρι πότε φίδι και πότε μέλισσα, σκοτώθηκε από τον Ηρακλή μαζί με τους άλλους γιούς του Νηλέα.
Ο μόνος που σώθηκε ήταν ο Νέστορας, επειδή τον μεγάλωναν οι Γερήνιοι. Αυτός πήρε γυναίκα του την Αναξιβία, κόρη του Κρατιέρα, και απέκτησε δυο κόρες, την Πεισδίκη και την Πολυκάστη, και εφτά γιούς, τον Περσέα, τον Στράτιχο, τον Άρητο, Ττον Εχέφρονα, τον Πεισίστρατο, τον Αντίλοχο και τον Θρασυμήδη.
Το σχολείο του χωριού μας κρύβει μια μεγάλη ιστορία, όπως και τα περισσότερα σχολεία στην επαρχία. Τίποτα δεν ήταν αυτονόητο εκείνη την εποχή, για πολλά χρόνια το όμορφο χωριό μας δεν διέθετε σχολείο για να βοηθήσει τα παιδιά να μάθουν γράμματα, να μορφωθούν.
Το χωριό του Δούκα μετά την απελευθέρωση, συνέβαλε σημαντικά στην μορφωτική καλλιέργεια και την ανάπτυξη των Μηλιωτών, καθώς οι κάτοικοι μας έστελναν τα παιδιά τους μέχρι το 1895 στο χωριό Δούκα, στο οποίο λειτουργούσε Δημοτικό Σχολείο. Το έτος εκείνο είναι ιστορικό για το χωριό μας, καθώς άρχισε να λειτουργεί Μονοτάξιο Δημοτικό Σχολείο με δάσκαλο τον Κανέλλο Παπαχριστόπουλο. Όλοι πλέον οι κάτοικοι είχαν την ευκαιρία να παρέχουν στα παιδιά τους την μόρφωση και την καλλιέργεια για την μετέπειτα ζωή τους. Το σχολείο βέβαια, για τα πρώτα χρόνια, μέχρι το 1952 στεγαζόταν σε διάφορα ιδιωτικά σπίτια του χωριού.
Αξίζει να αναφέρουμε ορισμένους από τους δάσκαλους που πέρασαν από το χωριό μας. Ο Παναγιωτόπουλος Βασίλειος, καταγόμενος από τις Μηλιές, δίδαξε πολλά χρόνια, συμβάλλοντας στην επιμόρφωση αρκετών προγόνων μας.
Ο Κοτσιράς Νικόλαος εργάστηκε αρκετά χρόνια στο σχολείο του χωριού, οι περισσότεροι τον θυμούνται για την πειθαρχεία που υπήρχε στις τάξεις του, αργότερα μεταφέρθηκε στο σχολείο του Δούκα όπου εκεί ολοκλήρωσε και την σταδιοδρομία του.
Επί 20ετίας εργάστηκε ως δάσκαλος στο σχολείο του χωριού μας και ο Μπαντούνας Ιωάννης, από την Γορτυνία, ο οποίος εγκαταστάθηκε στο χωριό μας. Γνωστός για την ευσυνειδησία του και την μεταδοτικότητα που είχε στους μαθητές, υπήρξε άριστος δάσκαλος με κύριο χαρακτηριστικό του το πνεύμα σεβασμού που απέπνεε.
Με το Δημοτικό σχολείο συνδέθηκε και ο αείμνηστος Φραγκούλης Ιωάννης από το Δούκα. Ως δάσκαλος, ο οποίος δίδαξε για μια 20ετία, όλοι όσοι τον έζησαν έχουν τις καλύτερες αναμνήσεις, συνδύαζε αρμονικά την παιδαγωγική μόρφωση με την πίστη του για την Εκκλησία και την Ορθοδοξία.
Τέλος, αξίζει να αναφερθούμε και στον Νταουσάκη Αθανάσιο, ο οποίος κατάγεται από την Ναυπακτία. Νέος, με ενθουσιασμό και πίστη για την αποστολή του εκπαιδευτικού, διέθετε σπάνια αγάπη για τους μαθητές και κατείχε ξεχωριστή διδακτική μέθοδο με την οποία κατόρθωνε να αφυπνίσει το πάθος των μαθητών του για μάθηση.
Περίπου για 50 χρόνια το σχολείο δεν είχε συγκεκριμένη στέγη, στεγαζόταν σε διάφορες οικίες του χωριού. Ένα σπίτι όμως, όσο καλό και να είναι, δεν θα μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες μιας τάξης, ενός σχολείου. Το 1935 άρχισαν να γίνονται κάποιες ενέργειες, χάριν στις οποίες εγκρίθηκαν κάποια κονδύλια από το Υπουργείο Παιδείας. Το 1938 κατόρθωσαν να πετύχουν τον σκοπό τους. Κατόπιν έγινε έρανος και έτσι αγόρασαν προς το βορειοδυτικό μέρος του χωριού οικόπεδο, που άξιζε 5.000 δρχ. από τον ιδιοκτήτη Λέντζο κ. Ιωάννη. Με την κρατική χορηγία έγινε η τοιχοποιία του νέου κτηρίου. Λόγω της πολεμικής κατάστασης έμεινε χωρίς στέγη μέχρι το έτος 1952. Το έτος αυτό, μετά από κρατική επιχορήγηση έγινε η σκεπή και όλες οι ελλείψεις, ώστε να ολοκληρωθεί και να παραδοθεί για να χρησιμοποιηθεί ως σχολείο.
Τότε έγιναν και τα εγκαίνια του σχολείου. Παρόντες ήταν όλες οι αρχές της Κοινότητας, οι κάτοικοι κι η δασκάλα η Παπαϊωάννου Κική, που ήταν και η πρώτη δασκάλα του σχολείου.
Εκείνη την εποχή το κτήριο αποτελούταν από την αίθουσα διδασκαλίας και το γραφείο, το οποίο χρησιμοποιούταν σαν δωμάτιο του δασκάλου.
Στην συνέχεια και αφού υπήρχαν τα χρήματα στην εθνική Τράπεζα της Ελλάδας από τις κρατικές επιχορηγήσεις, η νέα σχολική εφορεία θεώρησε αναγκαία την επέκταση του σχολείου, για να γίνει διτάξιο. Πράγματι, το έτος 1955, αφού εγκρίθηκε από την νομαρχεία Ηλείας, έγινε η ανέγερση προς το ανατολικό μέρος της πρώτης.
Το 1953 είχε δημιουργηθεί και σχολικός κήπος με λουλούδια από την Μαρία Κατσίβελα.
Το 1955 δημιουργείται από την δασκάλα Γιαννιά Μαρία σχολική βιβλιοθήκη.
Στο χρόνια αυτά, όπως και σε αυτά που ακολούθησαν, το σχολείο λειτουργούσε πρωί- απόγευμα και οι μαθητές έτρωγαν στο σχολείο.
Δυστυχώς με τα χρόνια οι μαθητές μειώθηκαν, με αποτέλεσμα το σχολικό έτος 2001-2001 το δημοτικό σχολείο του χωριού μας να κλείσει.
Σήμερα υπάρχει ακόμα το κτήριο στο χωριό, χρησιμοποιείται ενίοτε για συνελεύσεις ή για εκλογικό κέντρο. Τα σημάδια φθοράς είναι έντονα, όμως άμα κοιτάξει κανείς λίγο πιο επίμονα θα δει τα παιδιά να κάθονται στα θρανία και να κοιτούν τον δάσκαλο με δίψα για μάθηση, θα δει παιχνίδια στην αυλή και γέλια.
Εκεί είναι το σχολείο των προγόνων μας. Εκεί στην ίδια αίθουσα έμαθαν τα πρώτα τους γράμματα οι παππούδες και οι γιαγιάδες μας, ενδεχομένως και κάποιων οι γονείς μας.
Να αγαπήσουμε πρέπει το σχολείο. Η αγάπη μας θα το κρατήσει ζωντανό στους αιώνες.
Παρακάτω θα βρείτε κάποια στοιχεία, όπως, χρονολογικά οι δάσκαλοι που πέρασαν από το σχολείο, καθώς και τον αριθμό των μαθητών ανά τα έτη.
Δάσκαλοι από το έτος 1892 ως το 1995, καταγωγή, έτος που δίδαξε
Από το 1959 γίνεται Διτάξιο με την εισήγηση του επιθεωρητή Κολοβού
Ενδεικτικός Πίνακας με τον αριθμός των μαθητών ανά τα έτη
| 1951-52 = | 48 |
| 1952-53 = | 60 |
| 1958-59 = | 77 |
| 1963-64 = | 73 |
| 1966-67 = | 75 |
| 1967-68 = | 76 |
| 1971-72 = | 54 |
| 1974-75 = | 43 |
| 1976-77 = | 28 |
| 1977-78 = | 22 |
| 1986-87 = | 15 |
| 1989-90 = | 12 |
| 1991-92 = | 10 |
| 1993-94 = | 9 |
| 1994-95 = | 7 |
| 1995-96 = | 10 |
| 1996-97 = | 11 |
| 1997-98 = | 10 |
| 1998-99 = | 9 |
| 1999-2000 = | 9 |